Twee namen, één dorp – waarom Xàbia/Jávea opnieuw in de taalstrijd opvlamt

In de smalle straatjes van het oude centrum van Xàbia, waar de witte gevels het zonlicht weerkaatsen en de sinaasappelbomen zwaar hangen van het fruit, viel het me ineens op: het plaatsnaambord was beklad. ‘Jávea’ stond er nog net onder, maar iemand had er met zwarte verf een dikke streep door gezet. Een paar huizen verder hing een spandoek aan een balkon: “Esta casa diu sí al valencià.” Dit huis zegt ja tegen het Valenciaans. Een vriendelijke boodschap, maar met een scherpe ondertoon. Wat is hier aan de hand? Een taalstrijd in Xàbia / Jávea?

Een dorp met twee namen

De meeste mensen kennen deze plek als Jávea. Zo staat het vaak in toeristengidsen en op oude landkaarten. Maar wie hier woont, weet dat Xàbia de officiële naam is. Sinds 2008 is dat de enige wettelijk erkende benaming, in het Valenciaans. De keuze daarvoor was geen administratieve formaliteit, maar een statement: Xàbia hoort bij de Comunidad Valenciana, en het Valenciaans is er geen curiositeit, maar een levende taal. Toch blijft de Castiliaanse naam springlevend, vooral onder Spaanstalige bewoners en buitenlandse expats. En dat schuurt.

Taal wordt zichtbaar in het straatbeeld

De laatste weken zie ik het overal in de regio: Valenciaanse vlaggen aan gevels, stickers met taalboodschappen op lantaarnpalen, en inderdaad, plaatsnaamborden die beklad zijn. In Moraira, mijn eigen dorp, is het subtieler, maar ook daar fluistert het straatbeeld mee. Soms met trots, soms met ergernis. Want taal is hier niet alleen een communicatiemiddel, het is identiteit. En identiteit is zelden neutraal.

Waarom nu weer?

De heropleving van deze taalstrijd in plaatsen zoals Xàbia / Jávea lijkt geen toeval. In Catalonië blijft de onafhankelijkheidskwestie sluimeren, en politieke partijen zoals Compromís in de Comunidad Valenciana benadrukken de rol van het Valenciaans als bindmiddel en culturele trots. Tegelijk voert de landelijke partij VOX een campagne die het Castiliaans overal op de eerste plaats wil. Regionale gevoeligheden die eerder stilletjes onder de oppervlakte bleven, komen daardoor weer bovendrijven. En dat zie je dus op straat.

Als zelfs een website die zich Xabia.com noemt, tegelijkertijd Javea.com als webadres hanteert, tsja…

Recentelijk werd ook duidelijk dat Xàbia kiest voor het Valenciaans als voertaal in het onderwijs: in het schooljaar 2025-2026 zal in de meeste scholen het Valenciaans de basistaal worden in plaats van het Spaans. Volgens Javea.com betreft het een bewuste keuze van scholen om de lokale taal steviger te verankeren bij de jongste generaties. Deze beleidswijziging voedt de discussie verder: voor de één een logisch gevolg van culturele trots, voor de ander een stap richting uitsluiting van niet-Valenciaanstaligen.

Van naam naar nuance

De verwarring tussen Xàbia en Jávea gaat niet alleen over spelling. Het raakt aan een breder gevoel van eigenaarschap over een plek. Voor de ene inwoner is Xàbia een teken van historische continuïteit, van culturele eigenheid. Voor de ander is Jávea de naam van het dorp waarin ze hun huis kochten, hun kinderen naar school stuurden en hun pensioen begonnen. Niemand heeft ongelijk, en toch voelt het vaak alsof je moet kiezen.

Persoonlijke verhalen, gedeelde ruimte

Ik sprak afgelopen week met Ximo (informele roepnaam voor Joaquim, typisch Valenciaans), een lokale leraar die uitsluitend Valenciaans spreekt met zijn leerlingen. “Als wij het niet doorgeven, wie dan wel?” vroeg hij me. Maar ik sprak ook met Ana uit Madrid, die sinds haar pensioen in Jávea woont. “Ik leer wat woordjes, maar ik ben Spaans. Dat verandert toch niet?” En daartussenin zit Marta, twintig, tweetalig, die het vooral vermoeiend vindt. “Waarom kunnen we niet gewoon blij zijn dat we meer dan één taal hebben?”

Spanje is één land… toch?

Zoals ik eerder schreef in dit artikel, voelt Spanje in de praktijk vaak aan als een verzameling kleine koninkrijkjes. Elk met hun eigen gewoonten, talen en trots. Xàbia is daar een levend voorbeeld van. De strijd tussen Xàbia en Jávea is geen relletje tussen taalkundigen, maar een spiegel van hoe ingewikkeld nationale en regionale identiteiten met elkaar verweven zijn.

Mildheid in veelvoud

Als ik ’s ochtends vroeg over de markt wandel, hoor ik soms in één straal van vijf meter Spaans, Engels, Valenciaans en zelfs Duits. Dat is het ware gezicht van deze regio. Meertalig, veelzijdig, en meestal vredig. Maar juist daarom is het belangrijk om oog te houden voor de gevoeligheden. Taal mag verbinden. En het begint met elkaar laten spreken, zonder meteen te verbeteren.

Ik blijf Jávea en Xàbia door elkaar gebruiken, afhankelijk van met wie ik praat. Niet uit gemakzucht, maar uit respect. Misschien is dat uiteindelijk de enige juiste benadering in deze streek vol lagen. Als zelfs een website die zich Xabia.com noemt, tegelijkertijd Javea.com als webadres hanteert, tsja…